Sectorplan SSH

Recht, privacy en veiligheid

Wat zijn de gevolgen van digitalisering voor onze veiligheid en privacy? Welke risico’s vormt de macht van de grote techbedrijven voor burgers, werkenden, organisaties en staten? Wat is de rol van de overheid en de Europese Unie bij het reguleren van online platforms? Hoe kunnen mensenrechten, rechtsbescherming en gelijke kansen gewaarborgd blijven in een digitale wereld?

Deze en andere vragen staan centraal in het thema ‘Recht, privacy en veiligheid’, een van de vijf thema’s van het SSH Sectorplan dwarsdoorsnijdend thema (DDT) ‘Welvaart, participatie en burgerschap in een digitale wereld’.

Achtergrond

De digitale transitie biedt kansen, zoals het vinden van innovatieve oplossingen voor maatschappelijke problemen, het vergroten van de effectiviteit van de publieke sector en het versterken van het concurrentievermogen. Tegelijkertijd zijn er ook vragen en zorgen. Kan iedereen meekomen of sluiten we mensen buiten? Zorgt digitalisering voor groeiende ongelijkheid in onze samenleving? In hoeverre verandert menselijke besluit- en oordeelsvorming? En wat zijn de effecten van digitalisering op onze veiligheid, rechtsstaat, democratie en mensen- en grondrechten?

In het overkoepelende SSH Sectorplan dwarsdoorsnijdend thema ‘Welvaart, participatie en burgerschap in een digitale wereld’ staat de digitale transitie centraal. Hoe kunnen we de mogelijkheden zo goed mogelijk benutten en negatieve effecten voorkomen? Expertise van de disciplines uit het SSH-domein is essentieel. Met het sectorplan willen onderzoekers optimaal bijdragen aan verantwoorde digitalisering door vernieuwend onderzoek en onderwijs. Wetenschappers werken hierbij intensief samen over de grenzen van disciplines, faculteiten en universiteiten heen.

In 2022 zijn vijf vraagstukken geïdentificeerd. De Universiteit Leiden neemt actief deel aan het thema ‘Recht, privacy en veiligheid’ en werkt hierbij samen met onderzoekers van de Open Universiteit en de Universiteit Utrecht.

De digitalisering brengt grote uitdagingen mee op het gebied van veiligheid, uiteenlopend van het niveau van de burger tot aan dat van internationale veiligheid. De burger is in toenemende mate afhankelijk van platforms en aanbieders op eigenlijk alle terreinen van het leven: onderwijs, werk, infrastructuur, ontspanning, nieuws en politiek. Zelfs voor online veiligheid en privacy zijn burgers afhankelijk van de technische en personele investeringen van deze platforms. Als burger, maar ook als consument en ondernemer, maakt men gebruik van de diensten van grote tech bedrijven. Die bedrijven verwerven zo een machtspositie ten opzichte van individuele burgers, scholen, ondernemers, organisaties en zelfs staten. Dat brengt risico’s met zich mee.

Steeds vaker bepalen platforms de keuzeruimte van de burger; algoritmes bepalen wat deze te zien krijgt. Hoe wordt in deze situatie de privacy en de autonomie van de burger gewaarborgd? Hoe leven mensen samen in de surveillancesamenleving? Wie zorgt ervoor dat data in veilige handen zijn en niet worden misbruikt voor reclame of beïnvloeding? Wat is er nodig in termen van regulering en toezicht om burgers en bedrijven bescherming te bieden in de digitale wereld en big tech aan banden te leggen? Kunnen we alternatieven bieden die zijn gebaseerd op publieke waarden?

Het verdienmodel van big tech is ook aantrekkelijk voor cybercriminele organisaties. Of het nu gaat om hackers die bedrijven lam leggen, of digitale interventies van de ene staat tegen de andere – veiligheid is voortdurend in het geding. Dit vraagt om een grondige analyse: wat is bijvoorbeeld de rol van de overheid bij het reguleren van online platforms en eventueel zelfs aanbieden van alternatieven? Welke wetten en maatregelen zijn nodig om het verkeer op sociale media beter te reguleren? Hoe kan de samenwerking tussen verschillende actoren in het veiligheidsdomein en hun dienstverlening verbeteren door digitalisering? Hoe kan digitalisering van de overheid ontwikkelen in overeenstemming met mensenrechten, rechtsbescherming en gelijke kansen? Hoe kunnen mensen rechtsbescherming die er op papier is ook werkelijk krijgen?

Bron: rapport ‘Samen vooruit: Investeren in de basis voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs, versterken van de maatschappelijke veerkracht’

Aan de Universiteit Leiden komt de interdisciplinaire samenwerking binnen het thema ‘Recht, privacy en veiligheid’ tot stand op vier domeinen (sub-thema’s):

Deepfake in cybercrime
AI wordt steeds vaker misbruikt, wat grote veiligheidsrisico's met zich meebrengt voor burgers, bedrijven en samenlevingen. Het gebruik van deepfake-technologie bij cybercriminaliteit roept juridische vragen op, zoals: welke toepassingen van deepfakes kunnen worden aangemerkt als cybercriminaliteit; biedt bestaande wetgeving voldoende bescherming tegen het gebruik van deepfakes; moeten ze strafbaar worden gesteld en op welke gronden?

Legal Tech
Digitalisering in de juridische sector leidt tot toenemend gebruik van nieuwe technologieën, vaak gebaseerd op AI en blockchain, in de dagelijkse juridische praktijk. Ontwikkelingen op het gebied van digitalisering veranderen het werk van juristen snel, in de praktijk en in wetenschappelijk onderzoek. Welke huidige en opkomende juridische technologieën zijn het meest relevant en hoe moeten ze worden geïmplementeerd?

European Approaches to Societal Challenges (EASC) Interdisciplinary Hub
Europa staat de komende decennia voor grote maatschappelijke en bestuurlijke uitdagingen, inclusief digitalisering. Om deze uitdagingen op een effectieve en duurzame manier aan te pakken, zullen nationale regeringen en Europese instellingen, maar ook Europese burgers en maatschappelijke organisaties, moeilijke keuzes moeten maken, ondersteund door baanbrekend onderzoek en innovatief onderwijs.

New European Challenges to the Governance of Social Citizenship & Migration
Beleidsmakers staan steeds voor nieuwe uitdagingen die een kritische beoordeling van wetten, beleid en praktijken vereisen. De instrumentalisering van migratie, door staten gesponsorde massamigratie, roept vragen op over terrorisme, extremisme en versterkte angst voor migratie. Bij de bevordering van legale arbeidsmigratie, om arbeidstekorten in lidstaten op te vullen, zijn er zorgen over de ongelijk verdeelde voordelen en neveneffecten zoals druk op de woningmarkt.

Deepfake in cybercrime

Legal tech

Europe Hub

Migration

Open University